نشر و قدرت نرم
گزارش ۲۰۲۵ انجمن ناشران انگلستان از نقش انتشارات در دیپلماسی فرهنگی

انجمن ناشران انگلستان این گزارش را با هدف بررسی ابعاد قدرت نرم صنعت نشر این کشور منتشر کرده و کاغذک ترجمه فارسی آن را تقدیم میکند. متن کامل زبان اصلی از این طریق در دسترس است. این گزارش نشان میدهد صنعت نشر انگلستان با جایگاهی پیشرو در سطح جهانی، نقشی مؤثر در تحقق اهداف اقتصادی دولت ایفا میکند و همزمان سهم چشمگیری در توسعۀ فرهنگی و اجتماعی در داخل و خارج از این کشور دارد.
کتاب انگلیسی ، ابزار دیپلماسی
صنعت نشر انگلستان از موفقترین بخشهای فرهنگی این کشور در سطح جهانی است. کودکان و دانشآموزان در کشورهای مختلف دنیا با منابع آموزشی باکیفیتی که در انگلستان تولید میشود درس میخوانند و ناشران انگلیسی نقش مهمی در رساندن پژوهشهای علمی این کشور به مخاطبان جهانی دارند. انگلستان یکی از بزرگترین صادرکنندگان کتاب در جهان است و نشر جایگاهی محوری در میان صنایع خلاقۀ این کشور دارد. بسیاری از فیلمها، سریالها و نمایشهای موفق نیز برگرفته از کتابهای انگلیسی هستند که خود به موفقیتهای بینالمللی دست یافتهاند.
در شرایط امروز، قدرت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی نشر انگلستان بیش از همیشه اهمیت پیدا کرده است. دولت انگلستان در آغاز سال جاری «شورای قدرت نرم انگلستان» را راهاندازی کرد. از آن زمان تاکنون، نیاز به بهرهگیری هدفمند از ظرفیتهای فرهنگی کشور و تقویت ارتباطات مثبت با دیگر ملتها، بیش از پیش روشن شده است.
نشر برای انگلستان هم یک مزیت صادراتی مهم است و هم ابزاری کلیدی در پیشبرد قدرت نرم بهشمار میرود. صنایع خلاق انگلستان، که در سطح جهان جایگاهی ممتاز دارند، زمینهساز تبادل فرهنگی با دیگر کشورها و تقویت روابط تجاریاند. این گزارش تلاش میکند گستره و عمق این تأثیرگذاری را نشان دهد. یکی از یافتههای جالب آن، این است که ۸۰ درصد از شرکتکنندگان بینالمللی در نظرسنجی، معتقدند ادبیات و پژوهشهای دانشگاهی انگلستان نقش مثبتی در شکلگیری تصویر جهانی این کشور داشتهاند؛ حتی بیش از موسیقی و ورزش.
این گزارش نشان میدهد که نشر چگونه در سطح جهانی به پیوند فرهنگی و دانشی میان جوامع گوناگون کمک کرده است. این تأثیر، افتخاری است که تمام فعالان صنعت نشر میتوانند در آن شریک باشند.
چکیده گزارش
آنچه جوامع را شکل میدهد، محتوایی است که میخوانیم، میآموزیم و با دیگران به اشتراک میگذاریم، از کتاب و آموزش گرفته تا ایدهها و پژوهشهای تازه. دسترسی به این منابع فکری، چه برای پرورش نسل جدید خوانندگان باشد و چه برای پیشبرد علم، ضرورتی اساسی است. صنعت نشر، بستر اصلی این جریان انتقال دانش و اندیشه است.
برای سنجش دقیقتر میزان اثرگذاری جهانی صنعت نشر انگلستان، انجمن ناشران این کشور انجام پژوهشی تازه را به مؤسسۀ تحقیقاتی «پابلیک فرست» واگذار کرد. این پژوهش با بهرهگیری از نظرسنجی عمومی، مصاحبههای موردی و مدلسازی اقتصادی انجام شده است. یافتههای این گزارش نشان میدهد که صنعت نشر انگلستان چگونه در گسترش و تقویت این تبادل ضروری دانش و روایتها با دیگر کشورها نقشآفرینی کرده است.
این پژوهش نقش صنعت نشر انگلستان را در تقویت قدرت نرم این کشور بررسی میکند؛ از جذب افراد برای کار، تحصیل یا سفر به انگلستان گرفته تا تأثیرگذاری بر نگاه مردم به این کشور، چه در داخل و چه در سطح بینالمللی. یافتهها نشان میدهد که صنعت نشر انگلستان، علاوه بر اثرگذاری اقتصادی قابلتوجه، در شکلدادن به تصویر جهانی این کشور نقشی کلیدی دارد.
در سال ۲۰۲۳ بیش از ۶.۵ میلیارد پوند (حدود ۷۳ هزار میلیارد تومان) از ارزش افزوده صنعت نشر انگلستان از محل صادرات تأمین شده است. برآوردها نشان میدهد که تقاضای جهانی برای محصولات نشر انگلستان تا سال ۲۰۳۳ حدود ۲۰ درصد رشد خواهد داشت. ایالات متحده آمریکا همچنان بزرگترین و سریعترین بازار صادراتی نشر انگلستان است و طی پنج سال گذشته، صادرات کتاب به این کشور ۴۱ درصد افزایش یافته است. در همین حال، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نیز به یکی از بازارهای نوظهور تبدیل شده؛ بهطوری که صادرات به مصر تقریباً سهبرابر شده، به اسرائیل نزدیک به دو برابر افزایش یافته و به امارات متحده عربی ۲۷ درصد رشد داشته است.
بر اساس نتایج نظرسنجی ۸۰ درصد از بزرگسالان غیرانگلیسیزبان شرکتکننده معتقدند که ادبیات انگلستان تأثیر مثبتی بر تصویر بینالمللی این کشور دارد. همین میزان نیز پژوهشهای دانشگاهی منتشرشده در انگلستان را عامل مؤثری در ارتقاء اعتبار جهانی کشور دانستهاند. این آمار بالاتر از موسیقی (۷۳ درصد)، ورزش (۷۲ درصد) و حتی نفوذ اقتصادی و تجاری (۵۷ درصد) انگلستان بوده است.
نشر، نقشی مهم در رونق گردشگری داخلی و بینالمللی انگلستان دارد. بازار گردشگری ادبی این کشور، که شامل سفر به مکانهای مرتبط با آثار ادبی است، تا سال ۲۰۳۰ حدود ۲۵ درصد رشد خواهد کرد و از ۱.۷ میلیارد پوند (حدود ۱۹۰ هزار میلیارد تومان) در سال ۲۰۲۴ به ۲.۱ میلیارد پوند (حدود ۲۳۵ هزار میلیارد تومان) در سال ۲۰۳۰ خواهد رسید.
بر اساس نظرسنجی انجامشده، بیش از نیمی از بزرگسالان انگلیسی (۵۱ درصد) و شرکتکنندگان بینالمللی (۵۴ درصد) گفتهاند که به مکانهایی در انگلستان سفر کردهاند که با آثار ادبی پیوند دارند.
منابع آموزشی و پژوهشی تولیدشده در انگلستان، نقش مهمی در جذب استعدادهای بینالمللی به این کشور دارند. در نظرسنجی انجامشده ۶۱ درصد از بزرگسالان غیرانگلیسیزبان گفتهاند که در دوران تحصیل از کتابهای درسی و منابع آموزشی انگلیسی استفاده کردهاند و ۶۳ درصد از این گروه اعلام کردهاند که همین آشنایی در تصمیم آنها برای تحصیل یا کار در انگلستان مؤثر بوده است. همچنین ۶۸ درصد از دانشجویان بینالمللی شرکتکننده در نظرسنجی، شهرت و اعتبار جهانی نشر دانشگاهی انگلستان را یکی از دلایل اصلی انتخاب این کشور برای ادامه تحصیل عنوان کردهاند.
اکثریت مردم انگلستان، ادبیات کشور خود را بخش جدانشدنی از هویت ملی میدانند. ۸۳ درصد از بزرگسالان انگلیسی معتقدند ادبیات انگلستان بخشی اساسی از هویت فرهنگی کشور است. همچنین، ۷۷ درصد به این نکته افتخار میکنند که انگلستان یکی از بزرگترین صادرکنندگان جهانی کتاب و نشریات است، و ۸۷ درصد بر این باورند که باید از نویسندگان و ناشران انگلیسی برای موفقیت در سطح بینالمللی حمایت شود.
درباره این پژوهش
مؤسسۀ پابلیک فرست که اجرای این پژوهش را برعهده داشته، در زمینه سیاستگذاری، پژوهش، افکارسنجی و تدوین راهبرد فعالیت میکند. این مؤسسه مجموعهای گسترده از تخصصها و توانمندیها را در یک ساختار منسجم گرد آورده است؛ از جمله نظرسنجیهای اختصاصی، گروههای متمرکز، تحقیقات کیفی عمیق، تحلیل دادههای پیچیده و درک دقیق از عرصه سیاست و حکمرانی. پابلیک فرست با شرکتهای بینالمللی، دولتها، استارتاپها، نهادها و بنیادهای مختلف در سراسر جهان همکاری میکند تا به چالشهای کلان سیاستگذاری عمومی و راهبردی پاسخ دهد.
در بخش نظرسنجی، مؤسسۀ پابلیک فرست به سفارش انجمن ناشران انگلستان از ۲۰۰۹ بزرگسال ساکن این کشور در بازۀ زمانی ۷ تا ۱۳ فوریه ۲۰۲۵ بهصورت آنلاین نظرسنجی انجام داده است. همچنین، از ۶۸۰ نفر از بزرگسالان «بینالمللی» یعنی افرادی که خارج از انگلستان متولد شدهاند و پس از ۱۸ سالگی بهطور دائم در این کشور ساکن شدهاند در بازۀ زمانی ۷ تا ۲۷ فوریه ۲۰۲۵ بهصورت آنلاین نظرسنجی شده است.
نتایج این نظرسنجی با استفاده از روش برازش تناسبی تکرارشونده وزندهی شدهاند. این وزندهی بر اساس ترکیب متقاطع سن و جنسیت، منطقه جغرافیایی و پایگاه اجتماعی انجام شده تا نمایهای نزدیک به ساختار جمعیتی کشور حاصل شود. مؤسسۀ پابلیک فرست عضو شورای نظرسنجی بریتانیا است و مطابق با مقررات این نهاد عمل میکند.
تجارت و صادرات
نقش صادرات در صنعت نشر انگلستان، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر سیاسی چشمگیر است. در سال ۲۰۲۳ بیش از ۶.۵ میلیارد پوند (حدود ۷۳ هزار میلیارد تومان) از ارزش افزوده این صنعت از محل صادرات حاصل شده است. پیشبینی میشود تقاضای جهانی برای محصولات نشر انگلستان تا سال ۲۰۳۳ حدود ۲۰ درصد افزایش یابد.
صنعت نشر انگلستان به یکی از مسیرهای اصلی قدرت نرم این کشور، بهویژه در روابط فراآتلانتیکی، تبدیل شده است. ایالات متحده آمریکا همچنان بزرگترین بازار صادراتی نشر انگلستان است و در عین حال سریعترین رشد را نیز در سالهای اخیر تجربه کرده است. طی پنج سال گذشته، صادرات به آمریکا ۴۱ درصد رشد داشته که بیش از دو برابر رشد کلی صادرات نشر انگلستان در همین بازه (۱۸ درصد) بوده است.
قدرت نرم انگلستان از طریق صنعت نشر در منطقۀ منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) نیز در حال گسترش است. طی پنج سال گذشته، صادرات کتاب به مصر تقریباً سهبرابر شده، به اسرائیل نزدیک به دو برابر افزایش یافته و به امارات متحده عربی ۲۷ درصد رشد داشته است. برای نخستین بار، میزان صادرات نشر انگلستان به منطقۀ منا از صادرات به منطقه اقیانوسیه پیشی گرفته است.
برآوردهای مؤسسۀ پابلیک فرست نشان میدهد که در سال ۲۰۲۳ صنعت نشر انگلستان معادل ۳۷۰ میلیون نسخه کتاب شامل نسخههای چاپی و دیجیتال به سراسر جهان صادر کرده است. بر اساس روند رشد فعلی، این رقم تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۴۱۰ میلیون نسخه خواهد رسید.
تریسی فیلیپس مدیر حقوق بینالملل در گروه انتشاراتی هچت است و مسئولیت فروش حقوق بینالمللی برخی از محبوبترین کتابهای کودک انگلستان را برعهده دارد. او با بیش از ۳۰ سال سابقه در صنعت نشر، نقشی کلیدی در رساندن ادبیات کودک انگلستان به مخاطبان جهانی ایفا میکند. اظهار نظر او در این باره بسیار ارزشمند است:
اعتبار جهانی انگلستان
ادبیات و پژوهشهای دانشگاهی انگلستان نقشی کلیدی در اعتبار بینالمللی این کشور دارند. ۳۶ درصد از بزرگسالان بینالمللی شرکتکننده در نظرسنجی پابلیک فرست گفتهاند که نخستین آشناییشان با فرهنگ انگلستان از طریق یکی از کتابهای ادبی یا آموزشی این کشور بوده است؛ موضوعی که گستره و نفوذ جهانی نشر انگلستان را نشان میدهد. ۸۰ درصد از پاسخدهندگان معتقدند ادبیات انگلستان تصویر مثبتی از این کشور در سطح جهانی ارائه میدهد و همین میزان چنین نظری درباره پژوهشهای علمی آن داشتهاند. این رقم حتی بالاتر از موسیقی (۷۳ درصد)، ورزش (۷۲ درصد) و نفوذ اقتصادی (۵۷ درصد) بوده است.
از سوی دیگر، نزدیک به دوسوم از بزرگسالان انگلیسی (۶۳ درصد) بر این باورند که نفوذ بینالمللی امروز انگلستان بدون تأثیر ادبیات این کشور قابل تصور نبود. ۶۳ درصد از پاسخدهندگان بینالمللی نیز همین دیدگاه را داشتند.
وقتی از شرکتکنندگان پرسیده شد که ادبیات انگلستان چه تأثیری بر نگاه آنها به این کشور داشته، بیشتر آنها اذعان کردند که این ادبیات باعث شده انگلستان را کشوری پیشرو (۶۷ درصد)، برخوردار از غنای فرهنگی (۷۲ درصد) و اثرگذار در سطح جهانی (۷۰ درصد) ببینند.
همچنین ۴۷ درصد از پاسخدهندگان بینالمللی گفتهاند که یک یا چند مورد از کتابهای محبوبشان اثر نویسندگان انگلیسی بوده است. در میان نامهایی که بیش از دیگران تکرار شدهاند، میتوان به جی کی رولینگ، جین آستن و آگاتا کریستی اشاره کرد.
آلیسون هاچیسن، اهل ایالت کنتیکت آمریکا، این روزها در دانشگاه سنت اندروز انگلستان مشغول تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد نگارش خلاق است. او از کودکی دلبستۀ ادبیات انگلستان بوده و همین عشق به تاریخ ادبی غنی این کشور، مسیر تحصیلی و آرزوهای نویسندگیاش را شکل داده است. او چنین میگوید:
منابع دانشگاهی و آموزشی
منابع آموزشی و انتشارات علمی تولیدشده در انگلستان نقش مهمی در جذب استعدادهای بینالمللی به این کشور دارند. در پژوهش مؤسسۀ پابلیک فرست ۶۱ درصد از بزرگسالان بینالمللی گفتهاند که در دوران کودکی از منابع آموزشی ساخت انگلستان (مانند فرهنگلغتها و کتابهای درسی) استفاده میکردهاند. از میان این گروه ۶۳ درصد گفتهاند همین تجربه در تصمیم آنها برای کار یا تحصیل در انگلستان مؤثر بوده است.
همچنین ۶۸ درصد از دانشجویان بینالمللی شرکتکننده در این نظرسنجی گفتهاند که شهرت جهانی انتشارات دانشگاهی انگلستان، یکی از عوامل مهم در انتخاب این کشور برای ادامه تحصیل بوده است.
در مجموع ۸۲ درصد از بزرگسالان بینالمللی شرکتکننده، انگلستان را در میان پنج کشور تأثیرگذار جهان در حوزۀ پژوهشهای دانشگاهی قرار دادهاند.
دکتر مادهوری آگاروال، اقتصاددان هندی، پس از پایان دورۀ دکتری خود در سال ۲۰۲۱ به انگلستان مهاجرت کرد. انگیزۀ اصلی او برای این تصمیم، شهرت جهانی انگلستان در حوزۀ پژوهشهای دانشگاهی باکیفیت بود. او اکنون در دانشگاه آکسفورد مشغول به کار است و بر سیاستگذاری آموزشی در کشورهای در حال توسعه تمرکز دارد. او در این باره میگوید:
گردشگری
صنعت نشر انگلستان نقش قابلتوجهی در رونق گردشگری داخلی و بینالمللی این کشور دارد. بازدید از مکانهای واقعی، داستانها را برای مردم زنده میکند و شکی نیست که بسیاری از گردشگران علاقهمندند به جاهایی سفر کنند که با داستانهای محبوبشان پیوند دارد و این روند رو به رشد است. برآورد مؤسسۀ پابلیک فرست نشان میدهد که ارزش کل گردشگری ادبی در انگلستان (اعم از داخلی و خارجی) از ۱.۷ میلیارد پوند در سال ۲۰۲۴ (حدود ۱۹۰ هزار میلیارد تومان) به ۲.۱ میلیارد پوند در سال ۲۰۳۰ (حدود ۲۳۵ هزار میلیارد تومان) خواهد رسید؛ رشدی نزدیک به ۲۵ درصد.
- این پژوهش نشان میدهد که ارزش گردشگری ادبی داخلی در انگلستان در سال ۲۰۲۴ حدود ۱.۵ میلیارد پوند (حدود ۱۶۸ هزار میلیارد تومان) بوده و پیشبینی میشود تا سال ۲۰۳۰ به ۱.۷ میلیارد پوند (حدود ۱۹۰ هزار میلیارد تومان) برسد.
- برآورد پابلیک فرست همچنین نشان میدهد که ارزش گردشگری ادبی بینالمللی به مقصد انگلستان از حدود ۲۴۰ میلیون پوند در سال ۲۰۲۴ (حدود ۲۷ هزار میلیارد تومان) به ۳۲۵ میلیون پوند در سال ۲۰۳۰ (حدود ۳۶ هزار میلیارد تومان) افزایش خواهد یافت.
بخش قابلتوجهی از ارزش گردشگری ادبی مربوط به سفرهای داخلی است. ۵۱ درصد از بزرگسالان انگلیسی گفتهاند که به دلیل پیوند یک مکان با اثری از ادبیات انگلستان، به بازدید از آن محل مانند بناهای تاریخی، شهرها یا مناطق خاص ترغیب شدهاند.
پابلیک فرست برآورد میکند که در سال ۲۰۲۴ مردم انگلستان حدود ۳۲ میلیون سفر یکروزه به مکانهایی در سراسر کشور داشتهاند که با آثار ادبی پیوند دارند. پیشبینی میشود این عدد تا سال ۲۰۳۰ به ۳۴ میلیون سفر در سال برسد.
در پاسخ به این پرسش که کدام مقصد ادبی را بازدید کردهاند، شرکتکنندگان انگلیسی بیشتر به زادگاه شکسپیر در استراتفورد آپون آون (۳۰ درصد)، کتابخانۀ بریتانیا در لندن (۲۱ درصد) و سکویی در ایستگاه کینگزکراس لندن (۲۰ درصد) اشاره کردهاند؛ از این سکو در رمانهای هری پاتر یاد شده و قطار جادویی مدرسۀ هاگوارتز از آن حرکت میکند و امروزه به یکی از جاذبههای گردشگری ادبی در لندن تبدیل شده است.
آندریا گرانیر و دخترش فرانچسکا، اهل شهر رم در ایتالیا، سالهاست که به ادبیات انگلستان علاقه دارند و این علاقه مشترک، آنها را بارها راهی سفرهای ادبی به انگلستان کرده است. آنها اظهار کردند:
کاترین دیویس، مدیرعامل مرکز گردشگری وست، مسئول برنامهریزی و هدایت فعالیتهای گردشگری در شهرهای بث، بریستول و مناطق اطراف آنهاست. او از نزدیک شاهد بوده که چگونه گردشگری ادبی به یکی از جاذبههای مهم شهر بث تبدیل شده و نقشی چشمگیر در رونق اقتصاد محلی و افزایش اعتبار جهانی این شهر داشته است. او اینطور میگوید:
افتخار ملی
ادبیات انگلستان یکی از منابع اصلی افتخار ملی برای مردم این کشور بهشمار میآید. شهروندان انگلیسی پیوند عاطفی پررنگی با صنعت نشر کشورشان احساس میکنند و اکثریت قاطع بزرگسالان (۸۳ درصد) بر این باورند که ادبیات انگلستان بخش مهمی از هویت ملی آن است.
در واقع ۵۸ درصد از بزرگسالان انگلیسی مطالعه را یکی از سرگرمیهای خود میدانند (هرچند این رقم میان مردان و زنان تفاوت زیادی دارد: ۴۹ درصد مردان در برابر ۶۸ درصد زنان). همچنین ۴۸ درصد گفتهاند که میزان مطالعه به قصد لذت ایشان بیش از پنج ساعت در هفته است.
۷۶ درصد باور دارند ادبیات انگلستان بازتابی مثبت از فرهنگ و ارزشهای این کشور در سطح جهانی ارائه میدهد.
۷۷ درصد نیز از اینکه انگلستان یکی از بزرگترین صادرکنندگان کتاب و نشریه در دنیاست احساس افتخار میکنند، و ۷۵ درصد از اینکه کتابها و نشریات منتشرشده در انگلستان در سطح بینالمللی مورد توجه و تحسین قرار گرفتهاند، احساس غرور دارند.
در مجموع ۸۷ درصد از پاسخدهندگان گفتهاند باید از نویسندگان و ناشران انگلیسی پشتیبانی کنیم تا در عرصههای مختلف به موفقیت برسند.
وقتی از بزرگسالان انگلیسی پرسیدیم چه کتابهایی را برای کسی که آشنایی چندانی با انگلستان ندارد توصیه میکنند، پرتکرارترین نامها اینها بودند: هری پاتر، غرور و تعصب، شرلوک هولمز و آرزوهای بزرگ.
جمعبندی
صنعت نشر به کتابها و ایدهها حیات میبخشد و زمینهساز تبادل دانش میان جوامع مختلف میشود. یافتههای این گزارش نشان میدهد که صنعت نشر انگلستان از وزن و اثرگذاری فرهنگی بالایی برخوردار است و نقشی مهم در شکلدادن به نگاه مثبت مردم جهان به انگلستان در زمینههایی چون تجارت، اشتغال، تحصیل و گردشگری ایفا میکند.
در نهایت، صنعت نشر یکی از ارکان اصلی اعتبار بینالمللی انگلستان بهشمار میرود و برای مردم این کشور منبعی از افتخار ملی است.
روششناسی
برای برآورد ارزش آینده صادرات صنعت نشر و تحلیل روند صادرات به مناطق مختلف، مؤسسه پابلیک فرست از دادههای منتشرشده در گزارش «دورنمای صنعت نشر ۲۰۲۳» متعلق به انجمن ناشران انگلستان استفاده کرده است. این گزارش شامل اطلاعاتی درباره صنعت نشر است که توسط شرکت پژوهشی نیلسن گردآوری شده است.
برای برآورد ارزش گردشگری ادبی در اقتصاد انگلستان، مؤسسه پابلیک فرست تأثیرات گردشگری ادبی داخلی و خارجی را بهطور جداگانه محاسبه کرده است.
برای برآورد ارزش گردشگری ادبی در اقتصاد انگلستان، مؤسسه پابلیک فرست تأثیرات گردشگری ادبی داخلی و خارجی را بهطور جداگانه محاسبه کرده است.
برآورد ارزش گردشگری ادبی داخلی بر پایۀ نتایج پیمایش مصرفکنندگان پابلیک فرست انجام شده که در آن، تعداد بازدید از مکانهای مرتبط با آثار ادبی بررسی شده است. سپس، با استناد به دادههای سازمان گردشگری انگلستان درباره میانگین هزینه سفرهای یکروزه، میزان هزینههای مرتبط برآورد شده است.
در مورد گردشگری ادبی خارجی، مؤسسۀ پابلیک فرست از دادههای سازمان گردشگری انگلستان استفاده کرده است؛ از جمله آمار تعداد سفرهای بینالمللی که شامل بازدید از مکانهای مرتبط با ادبیات، موسیقی، تلویزیون و سینما بودهاند و نیز میانگین هزینه سفرهای یکروزه گردشگران خارجی. پیشبینیها دربارۀ صادرات و گردشگری، بر تداوم روند رشد سالهای اخیر استوار است.